Ο Μιμάρ, ο Ιμπραήμ και το ταπεινό τζαμί τους

Τα τζαμιά που κατασκευάστηκαν κατά την οθωμανική περίοδο και διασώζονται διάσκορπα στα μήκη και τα πλάτη της Πόλης είναι περίπου 100. Δύσκολο για κάποιον να τα επισκεφτεί όλα, να τα παρατηρήσει και να τα καταγράψει, σαφώς λόγω του αριθμού τους, ενίοτε της μικρής σημασίας τους αλλά και του λόγου κατασκευής τους, ο οποίος έχει απλά λειτουργικό χαρακτήρα στην μουσουλμανική προσευχή. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το İbrahim Paşa Camii, που βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση από την Πύλη της Σηλυβρίας (δες και εδώ). Ελάχιστοι αποφασίζουν να φτάσουν ως εκεί και η πλειοψηφία αυτών παραβλέπουν το τζαμί. Όμως ένα κατασκεύασμα 464 ετών δεν προσπερνιέται ποτέ δίχως παρατήρηση, ακόμα κι αν δείχνει ταπεινό. Πόσο μάλλον αν ο κατασκευαστής του είναι ο μέγιστος Mimar Sinan.

Το ταπεινό, για τα δεδομένα του κατασκευαστή του, İbrahim Paşa Camii

Το τζαμί κατασκευάστηκε το 1551 από τον μέγα αρχιτέκτονα ύστερα από εντολή του πασά Ιμπραήμ, αρχικά αρχιευνούχο του παλατιού, ο οποίος όμως κατάφερε να αναδειχθεί ως ο δεύτερος τη τάξει βεζίρης του Σουλειμάν του Μεγαλοπρεπή. Ήταν βοσνιακής καταγωγής και ένα τρανό παράδειγμα της οθωμανικής νοοτροπίας σε ότι αφορά την απαξίωση της εθνικής πτυχής. Οποιοσδήποτε από οπουδήποτε στα όρια της αυτοκρατορίας, κάτω από κατάλληλες συνθήκες, είχε την δυνατότητα να αναδειχθεί και να αναρριχηθεί ως τα ανώτερα διοικητικά αξιώματα.

Κλασσικές γραμμές οθωμανικής αρχιτεκτονικής

Εξωτερικά τσινιά

Ο Ιμπραήμ έδωσε την εντολή στον Μιμάρ Σινάν για την κατασκευή του τζαμιού στην αρκετά προχωρημένη ηλικία των 78 ετών και έζησε για ακόμα 11, απολαμβάνοντας μεγάλη δημοτικότητα από τον λαό της Πόλης. Ο τάφος του βρίσκεται δίπλα στο τζαμί και ανήκει στην κατηγορία των ανοιχτών τουρμπέδων. Επειδή η βροχή θεωρείται θείο δώρο, είναι συνηθισμένο φαινόμενο πολλά μαυσωλεία και τάφοι να μην έχουν οροφή και συνήθως περιβάλλονται από μεταλλικό έλασμα για να δέχονται το βρόχινο νερό.

Ο ανοιχτός τουρμπές του κτήτορα Ιμπραήμ ώστε να μπορεί να δέχεται την βροχή

Το Şardıvan για τις τελετουργικές πλύσεις

Ο μιναρές ξαναχτίστηκε το 1763, έπειτα από καταστροφικό σεισμό

Το συγκρότημα του τζαμιού διέθετε κάποτε χαμάμ και βιβλιοθήκη, όπως άλλωστε συνηθίζονταν σε κάθε κιουλιγιέ. Πλέον δεν υπάρχει τίποτα από αυτά, εκτός από μερικούς τάφους του τουρμπέ, αφού τόσο το χαμάμ όσο και ο μεντρεσές θυσιάστηκαν στην σύγχρονη ρυμοτομία της περιοχής. Παρατηρώντας μερικά από τα υλικά οικοδόμησης του τζαμιού, σκέφτηκα πως ίσως η "θυσία" υλικών και χώρων είναι τελικά διαχρονικό κατασκευαστικό γνώρισμα κάθε εποχής.

Τούβλο και πέτρα που πιθανόν πάρθηκαν από τα κοντινά Τείχη ή από κάποιο άλλο κτίσμα που βρίσκονταν εκεί

Αναποδογυρισμένο θεοδοσιανό κιονόκρανο στον προαύλιο χώρο

Όπως σε κάθε τζαμί, έτσι και εδώ, υπάρχουν τα γνωστά οθωμανικά αρχιτεκτονικά γνωρίσματα και διακοσμητικά σχέδια που βοήθησαν στην επίλυση οικοδομικών προβλημάτων αλλά και λειτούργησαν ως καλλιτεχνική διέξοδος στους περιορισμούς του Ισλάμ.

Κλασσικός διάκοσμος με πρίσματα...

...ως επιτυχής τρόπος μετάβασης από μία επιφάνεια στην άλλη

Αραβούργημα υψηλής ποιότητας σε θύρες που είναι κατασκευασμένες από ελεφαντοκόκαλο...

...αλλά και εφαρμοσμένα σε πέτρα

Στο İbrahim Paşa Camii μπόρεσα όμως να κάνω μερικές γενικές διαπιστώσεις μα και ειδικές παρατηρήσεις. Υπάρχει μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στην διακοσμητική τάση των Οθωμανών και των υπολοίπων λαών του Ισλάμ. Αν και μεταχειρίζονται τα ίδια στοιχεία, οι Οθωμανοί διατηρούν ένα μέτρο στην ποσότητα και την σαφήνεια των σχεδίων, δίχως να επιθυμούν να υπερφορτώνουν διακοσμητικά τις επιφάνειες όπως οι υπόλοιποι ενώ με αυτήν την ισορροπημένη αντίληψη και ενάργεια καταφέρνουν να κεντρίσουν την προσοχή του παρατηρητή στην επιθυμητή επιφάνεια.

Το εσωτερικό του τεμένους. Άριστα ισορροπημένη διακόσμηση

Ο Μιμάρ Σινάν δεν σταμάτησε να πειραματίζεται ποτέ στα έργα του και αυτό αποτυπώθηκε εδώ με τα ιδιαίτερα τεταρτοσφαίρια με τις λεπτεπίλεπτες γραμμές και διάκοσμο που παραπέμπουν σε άλλα μέρη της Μέσης Ανατολής όπως η Δαμασκός.

Τεταρτοσφαίρια διαφορετικής αισθητικής, με φαρδύτερο πλάτος και γραμμές που καταλήγουν σε σταλακτιτοειδή πρίσματα. Αρμονική μετάβαση από μία επιφάνεια σε άλλη

Ακόμη και μία μικρή και ταπεινή δημιουργία του Μιμάρ Σινάν κατορθώνει να εντυπωσιάζει με την λιτότητα, την λάμψη, την σαφήνεια  και τις γραμμές του

Το τζαμί υπάγεται στον τύπο του μονότρουλου τεμένους, ο οποίος θεωρείται ο καταλληλότερος έχοντας ως πλεονέκτημα την έλλειψη οποιουδήποτε στηρίγματος στον εσωτερικό χώρο, εφόσον βέβαια εφαρμοστεί σε μικρά σε όγκο τζαμιά.
Ο ομοιόμορφος φωτισμός αλλά και το γεγονός ότι καμία διάσταση δεν κυριαρχεί εις βάρος της άλλης είναι τα πιο ευδιάκριτα χαρακτηριστικά του τζαμιού και της λεγόμενης κλασσικής αρχιτεκτονικής οθωμανικής περιόδου που κατασκευάστηκε.

Ο τρούλος του τζαμιού, το οποίο δεν διαθέτει εσωτερικά στηρίγματα. Έτσι εκπληρώνεται πλήρως η λειτουργική ανάγκη συγχρονισμού κατά την διάρκεια της προσευχής

Κομψό μαρμάρινο mimber

Τελικά όσο περισσότερο παρατηρώ το ταπεινό τζαμί του Ιμπραήμ πασά και του Μιμάρ Σινάν, τόσο γοητεύομαι από τις απλουστευμένες λεπτομέριες του. Και δεν είναι μόνο αυτό αφού όλη η περιοχή στα βάθη της ιστορικής Πόλης είναι γεμάτη από ιδιαιτερότητες. Εκεί κοντά βρίσκεται άλλωστε η κιστέρνα του Αγίου Μωκίου, η Μονή του Αγίου Ανδρέου, το πανέμορφο Χεκίμογλου Τζαμί και τόσα άλλα ακόμη. Και σε όλα αυτά έχω επιλέξει να τριγυρνώ ξανά και ξανά όταν μου δίνεται η δυνατότητα. Να τα γυροφέρνω, να τα παρατηρώ και όσο στέκουν ακόμα εκεί στην ίδια κατάσταση να συνεχίζω εφησυχασμένος για άλλα σοκάκια και άλλες γειτονιές.