Τετάρτη 27 Αυγούστου 2014

Τούβλα, πέτρα και kara çarşaf

Υπάρχει καλύτερος τρόπος να γνωρίσει κάποιος την Πόλη, εκτός από το να περπατήσει σε κάθε της σοκάκι; Προσωπικά νομίζω πως όχι, αφού κάθε δρομάκι στην Πόλη είναι ξεχωριστό και πάντα υπάρχει κάτι διαφορετικό και μοναδικό να θαυμάσει κάποιος. Περπατώντας στην γειτονιά του Çarşamba, της συντηρητικότερης μουσουλμανικής συνοικίας της Πόλης, χώθηκα σε ένα μικροσκοπικό δρομάκι, για να συναντήσω τον μικρότερο βυζαντινό ναό της Πόλης που διασώζεται ως τις μέρες μας. Το καθολικό της Μονής του Προδρόμου εν τω Τρούλλω.
Η μικρότερη βυζαντινή εκκλησία της Πόλης, περικυκλωμένη από μαυροφορεμένες παρουσίες
Στην ευρύτερη περιοχή του Fatih βρίσκονται διάσπαρτα δεκάδες βυζαντινά μνημεία και ναοί που "ξεφυτρώνουν" σε αναπάντεχα σημεία (διάβασε εδώ για μερικά παραδείγματα), μα επιπλέον στην συνοικία του Τσαρσαμπά οι ενδυματολογικές προτιμήσεις των κατοίκων της δημιουργούν ακόμα μεγαλύτερες αντιθέσεις. Αρκετοί άντρες με μουσουλμανικές γενιάδες φορούν σαρίκια και σαλβάρια ενώ οι περισσότερες γυναίκες κυκλοφορούν με την χαρακτηριστική ενδυμασία kara çarşaf, η οποία καλύπτει όλο τους το σώμα, αφήνοντας εκτός μόνο τα μάτια και ενίοτε το κάτω μέρος του προσώπου. Αυτό δεν έχει καμία σχέση με τις παραδοσιακές συνήθειες του Ισλάμ και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 1800, περισσότερο ως τρόπος αντίδρασης στα δυτικά-χριστιανικά πρότυπα και επιρροές. Αν και μόνο το 1% του γυναικείου πλυθυσμού στην Τουρκία "καταπιέζεται" ενδυματολογικά με το καρά τσαρσάφ, στον Τσαρσαμπά τα ποσοστά εκτινάζονται σχεδόν σε απόλυτη πλειοψηφία.
Περίπατος στην κεντρική οδό Draman...
...γυναίκες κοιτώντας βιτρίνες....Εικόνες μιας διαφορετικής Πόλης
Μουσουλμανικά σαρίκια, για να μην μένουν παραπονεμένοι οι άντρες και εκτός "μόδας"
Έφηβες αφήνοντας το σχολείο και καθ'οδόν για μεσημεριανή προσευχή
Με καρά τσαρσάφ αλλά σίγουρα το dedikodu πάει σύννεφο
Φυσικά δεν χώθηκα στα στενά του Φατίχ για να καταπιαστώ με ενδυματολογικές επιβολές και κοινωνικές προεκτάσεις του συντηρητικού Ισλάμ αλλά για να δω από κοντά για άλλη μια φορά τον ναό του Προδρόμου, ο οποίος έχει μελετηθεί ελάχιστα και λίγα πράγματα είναι γνωστά για την ιστορία του. Εκτιμάται πως είναι κατασκευή του 12ου αιώνα όπως άλλωστε μαρτυρά και η αρχιτεκτονική του. Τον σταυροειδή ναό διακοσμούν μικρές κόγχες, σε μια εποχή που οι καμπύλες και οι διακοσμήσεις ξεκίνησαν να μεταβάλλουν την μέχρι τότε συμπαγή όψη των ναών. Η φαντασία αρχίζει να εξάπτεται με κατασκευές περισσότερο "αέρινες", όπως με περισσότερα παράθυρα, κίονες και τον τρούλο να ξεπετάγεται έντονα μέσα από ένα υπερυψωμένο τύμπανο. Ακόμα και το τύμπανο προσανατολίζει ως προς την περίοδο κατασκευής του ναού. Τα τύμπανα των τρούλων τους πρώτους αιώνες ήταν σχεδόν ανύπαρκτα, ενώ στην όψιμη αρχιτεκτονική περίοδο της Ρωμανίας διέθεταν ακόμη περισσότερα πρίσματα με πιο λεπτομερή διάκοσμο (όπως στο παρεκκλήσι της Μονής Παμμακαρίστου).
Η βόρεια πλευρά του ναού
Η ονομασία "εν Τρούλλω" μάλλον οφείλεται σε ένα τρουλαίο παλάτι που κάποτε βρίσκονταν εκεί κοντά, κάνοντας την μικρή συνοικία να υιοθετήσει την ονομασία. Πιθανόν η ίδρυση της Μονής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου να έγινε μετά την μεταφορά του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Μονή Παμμακαρίστου το 1456. Οι μοναχές παρέμειναν στην Μονή του Προδρόμου ως το 1587 αφού έπειτα ακολούθησε η βίαιη μετατροπή και των δύο ναών σε τζαμιά από τον πασά Χιραμί Αχμέτ, αγά του τάγματος των τρομερών γενιτσάρων. Αυτή είναι και η σημερινή επίσημη ονομασία του τζαμιού που έφτασε σχεδόν στα όρια της κατάρρευσης στις αρχές του περασμένου αιώνα μέχρι την αναπαλαίωση της δεκαετίας του 1960. Ο ξύλινος μιναρές πάντως δεν κατάφερε να διασωθεί ως τις μέρες μας.
Παραμορφωμένα κιονόκρανα της νότιας πλευράς. Μόνο βόρεια και ανατολικά του ναού διατηρούνται σε κάπως μή αλλοιωμένη κατάσταση
Κιονόκρανο με τον Σταυρό να διαφαίνεται ακόμα
Έχω επισκεφτεί αρκετές φορές τον ναό μα ποτέ ως τώρα δεν είχα καταφέρει να εισέλθω στο εσωτερικό του. Τούτη την φορά όμως τα κατάφερα και περνώντας την είσοδο με περιέργεια ως προς την εικόνα που θα συναντούσα και άκρα παρατηρητικότητα για λεπτομέριες που άξιζαν να προσεχτούν.
Ο φωτισμός στον εσωνάρθηκα είναι αρκετά σκοτεινός και μάλλον ρόλο σε αυτό έπαιξαν οι εργασίες αναστήλωσης του '60. Αρκετά παράθυρα θυσιάστηκαν για να ενισχυθεί η δόμηση του κτίσματος, ενώ υπάρχει και ισχυρή προσθήκη ξύλου.
Ο σκοτεινός εσωνάρθηκας της ναού. Τα τετραπλά στηρίγματα δημιουργούν την αίσθηση ευρυχωρίας και αρκετών ημιαυτόνομων διαμερισμάτων στον μικρό ναό
Η Μονή του Προδρόμου είναι μόλις 15 μέτρα μήκος και λίγα μόλις βήματα στον εσωνάρθηκα αρκούν για το πέρασμα στον κυρίως ναό.
Νοιώθοντας τα διαπεραστικά βλέμματα του ιμάμη και μερικών άλλων μουσουλμάνων που βρίσκονταν εκεί, όξυνα την παρατηρητικότητά μου ώστε να "ρουφήξω" όσο πιο πολλά μπορούσα σε πιο σύντομο διάστημα.
Σχεδόν παντού κυριαρχεί η πέτρα και το τούβλο και δύο μαρμάρινοι κίονες με θεοδοσιανά κιονόκρανα στήριζουν τους ανεξάρτητους μικρούς θόλους. Οι κίονες αυτοί μεταφέρθηκαν εκεί, ποιός να ξέρει από που, μόλις πριν περίπου 60 χρόνια, αντικαθιστώντας τα αρχικά στηρίγματα που είχαν υποστεί ζημιές.
Το τριπλό Ιερό Βήμα καλύπτεται στα αριστερά από μια πόρτα και στα δεξιά από τον μουσουλμανικό άμβωνα και το mihrap.
Εξαιτίας των τρίλοβων παραθύρων σε κάθε μεριά του κτίσματος, ο φωτισμός διαχέεται παντού ενώ μαρμάρινος διάκοσμος περιτριγυρίζει τον ναό διαχωρίζοντας το άνω και κάτω μέρος του.
Επιτέλους αντίκρισα το εσωτερικό της Μονής του Προδρόμου εν τω Τρούλλω. Μία μόλις ματιά και δεκάδες λεπτομέριες μου κεντρίζουν το ενδιαφέρον

Η φωτογραφική μηχανή βγήκε από την θήκη της, έτοιμη να διεκπαιρεώσει το καθήκον της μα στον άκουσμα του ήχου της πρώτης φωτογραφίας ο ιμάμης αντέδρασε και δεν μου επέτρεψε να συνεχίσω την φωτογράφιση. Η επιμονή του έδειξε οτι δεν έπαιρνε ούτε από λόγια, υπενθυμίζοντάς μου οτι δεν βρίσκομαι σε οποιαδήποτε συνοικία της Πόλης αλλά στον Çarşamba. Μάλλον θα έπρεπε να μεταμφιεστώ με σαρίκια, μακριές γενιάδες και σαλβάρια για να τον μεταπείσω. 
Ρίχνοντας μερικές ακόμα ματιές και ακολουθώντας τον δρόμο προς την έξοδο σκέφτηκα πως θα έπρεπε να τον φέρω σε επαφή με τον φιλόξενο ιμάμη του Bodrum Camii, της Μονής Μυρελαίου. Κάτι τέτοιο θα ήταν προς όφελος όλων μας.
Ο μικρότερος βυζαντινός ναός της Πόλης
Παρά την απότομη φωτογραφική διακοπή ένοιωσα κάθε άλλο παρά απογοητευμένος. Είχα επιτέλους επισκεφθεί το εσωτερικό ενός βυζαντινού ναού που λίγοι έχουν την ευκαιρία να δούν. Μου δόθηκε η ευκαιρία να εμπεδώσω ακόμα περισσότερο απλά και πρακτικά την αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα του κτίσματος σε συνδυασμό με την ηλικία του και να χωθώ στην δίνη των αντιθέσεων του Τσαρσαμπά με έναν βυζαντινό ναό από τούβλα, πέτρα και kara çarşaf.

15 σχόλια:

  1. Θοδωρή καλημέρα.

    Επιστροφή των Χαμπεριών στην Πόλη για τα καλά!!! Στα άδυτά της και στα πιο δυσκολοπρόσιτα μνημεία. Αν και, από ότι έχουμε διαπιστώσει, τίποτα δεν είναι δυσπρόσιτο για σένα. Πού τα ξετρυπώνεις θα ήθελα να ήξερα. Τέλος πάντων είναι και τα μυστικά του επαγγέλματος στη μέση.

    Πολλές ευχαριστίες, για άλλη μια φορά. Μπορεί ο ιμάμης να ήταν "δύσκολος" αλλά τα όσα μας παρουσίασες και περιέγραψες αξίζουν πολλά!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Γειά σου Ελένη μου. Πρώτη-πρώτη τούτη την φορά.
      Το είχα ψιλοάχτι να μπώ γιατί ως τούτη την φορά είχα βρεθεί εκεί τουλάχιστον 5-6 φορές. Η επιμονή και η προσύλωση πάντα ανταμοίβονται.
      Να είσαι καλά, πολλούς χαιρετισμούς και θα τα ξαναπούμε πολύ σύντομα και πάλι.

      Διαγραφή
  2. Καλημέρα Θοδωρή και καλό Πολίτικο φθινόπωρο,μια υπέροχη εποχή για την Πόλη.Για τον λιλιπούτειο αυτό ναίσκο ο ιστορικός Φραντζής αναφέρει.
    Βέβαια ο ναός είναι τόσο μικρός ,πού είναι σχεδόν αδύνατο να χώρεσαν οι 227 Επίσκοποι που συμετείχαν στη Σύνοδο.Κατά πάσα πιθανότητα η Σύνοδος έγινε στο προαναφερθέν παλάτι.Οσο για την συνοικία του Carsamba,όπου βρίσκεται ο ναίσκος, είναι το κέντρο των ¨"Ταλιμπάν" της Πόλης, με πυρήνα το τζαμί Ismail Aga που βρίσκεται λίγα μέτρα πιο πέρα.Τάσος.Θεσσαλονίκη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ο δαίμων του πληκτρολογίου έφαγε το σχόλιο του Φραντζή και ως εκ τούτου το επαναλαμβάνω."Τας δε ούσας μοναχάς εν τη Παμμακαρίστω, προσέταξεν απελθείν εν τη μονή του Αγίου προφήτου Προδρόμου Ιωάννου του εν τω Τρούλω,όπου επί της βασιλείας του Ιουστινιανού του Ρινοτμήτου, η Πενθέκτη Αγία Σύνοδος συνηθροίσθη.Παλάτιον γάρ τούτο περιφανές τω τότε καιρώ υπήρχεν εκεί εγγύς της Παμμακαρίστου κατά το βόρειον μέρος".Τάσος.Θεσσαλονίκη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Καλησπέρα Τάσο μου. Στον ναό του Προδρόμου όχι 227 Επίσκοποι...ούτε 50 άτομα σαν σε σαρδελόκουτο δεν χωράνε καλά καλά. Λιλιπούτειος ναός με όλη την σημασία της λέξης.
      Τους χαιρετισμούς μου στην Θεσσαλονίκη και να περνάς καλά

      Διαγραφή
  4. Η " εν τω Τρούλω " Σύνοδος δεν συνήλθε ουτε σε Αίθουσα ,
    παρακειμένου παλατίου , ούτε , φυσικά ,στον μικρό αυτό Ναό του
    Τιμίου Προδρόμου, αλλά σε Αίθουσα του Ιερού Παλατίου, η οποία
    έφερε τό όνομα αυτό, λόγω της απόληξης της στέγης σε μεγαλοπρεπή
    τρούλο.
    Αυτά, δια την αποκατάσταση του ......ορθού.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Συγχαρητηρια φιλε θοδωρη για μια αλλη πολυ ωραια αναρτηση.Μια ερωτηση εχεις καπου μηχανη αναζητησης και δε την βρισκω?νομιζω θα βοηθουσε πλεον με την ποσοτητα των θεματων σου.Εχεις καμια αναρτηση για το νεκροταφειο στο Σισλι?Συνεχισε ετσι και παλι θερμα συγχαρητηρια.Βαγγελης.Θεσσαλονικη

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Καλησπέρα Βαγγέλη μου και τους χαιρετισμούς μου στην Θεσσαλονίκη.
      Η μηχανή αναζήτησης κάποια στιγμή έπαψε να λειτουργεί και την απενεργοποίησα. Επειδή ήδη υπάρχουν 171 δημοσιευμένες αναρτήσεις και μιας και το ανέφερες, θα την ξαναπροσθέσω στην δεξιά πλευρά του μπλόγκ, λίγο πιο κάτω από το chat.
      Για το νεκροταφείο του Σισλι δεν έχω γράψει ακόμα, μόνο για το νεκροταφείο στα Ταταύλα.
      Σε ευχαριστώ πολύ και θα χαρώ να σε ξαναδιαβάσω.
      Φιλικά
      Θοδωρής

      Διαγραφή
  6. Καλησπέρα, Θοδωρή!
    Ωραία η βόλτα σου, ενδιαφέρουσες εικόνες με έντονα συναισθήματα... Η Μονή του Προδρόμου εν τω Τρούλλω δημιουργεί δυνατές αντιθέσεις και εσωτερικά και εξωτερικά... Παρ' όλα αυτά το βυζαντινό κτίριο καταφέρνει να δεσπόζει και να υπερκαλύπτει τις εικόνες του φεσιού και του καρά τσαρσάφ. Παρόλο που υπάρχει κίνηση έξω από τον ναό, με τις γυναίκες να περπατούν και να κουτσομπολεύουν, όταν τον αντικρίζεις είναι σαν να σταματάει ο χρόνος...
    Κρίμα που δεν σου επέτρεψαν να τραβήξεις κι άλλες, θα ήταν πραγματικά πολύ ενδιαφέρον να βλέπαμε κι άλλες φωτογραφίες από το εσωτερικό του. Πρέπει να ανακαλύψουμε τρόπο να βάλουμε σιγαστήρα στη μηχανή σου, δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι άλλο!
    Ξαναμανά μπράβο!
    Τα λέμε στο επόμενο!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Καλημέρα Μαράκι!
      Πολύ εύστοχη η παρατήρησή σου πως ο χρόνος σταματά έξω από την Μονή αλλά και όλα σχεδόν τα βυζαντινά κτίσματα.
      Θυμάσαι πιστεύω οτι είχες βρεθεί εκεί σε μια από τις πρώτες ξεναγήσεις.
      Όσο για τον σιγαστήρα στην μηχανή.....θα το ρίξω σε κατασκοπευτικά μέσα ως άλλος υπερκατάσκοπος των δύο ηπείρων.. Και όταν αρχίσω και τις μεταμφιέσεις, θα σου φορέσω και εσένα ένα καρά τσαρσάφ και τότε μπαίνουμε παντού.
      Φιλιά πολλά και να έχεις μια όμορφη μέρα.
      Τα λέμε πολύ σύντομα στο επόμενο

      Διαγραφή
  7. Θοδωρή,
    Χαίρομαι να διαβάζω ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την Πόλη και να βλέπω υπέροχες φωτογραφίες.
    Ευχαριστώ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Γειά σου Χρήστο μου.
      Και εγώ χαίρομαι που είμαστε μια καλή παρέα εδώ στα ΧΑΜΠΕΡΙΑ αλλά και επείδη οι φωτογραφικές μου απόπειρες και οι ατελείωτες περιπλανήσεις στα Πολίτικα σοκάκια βγάζουν καλό υλικό για αναρτήσεις που διαβάζονται ευχάριστα και αφήνουν αξιόλογες εντυπώσεις.
      Πολλούς χαιρετισμούς και τα λέμε σύντομα και πάλι.

      Διαγραφή
  8. Διονυσία Παλμου04 Σεπτεμβρίου, 2014 09:49

    Μπράβο και πάλι Θοδωρή… μας ταξίδεψες στον γεμάτο αντιθέσεις κόσμο της Πόλης… Κατά τη γνώμη μου η φωτογραφία που αποδίδει πιο παραστατικά αυτή την αντίθεση των δύο «κόσμων» είναι η προτελευταία στην οποία απεικονίζεται το ιερό βήμα με το mihrap… Θα τολμήσω να σχολιάσω ότι τα ισλαμικά χρώματα και μοτίβο μοιάζουν σαν ξένο σώμα μέσα στο βυζαντινό ναό, διαταράσσουν την υποβλητική ατμόσφαιρα της «ιερής σαγήνης»…
    Χαοτική βέβαια είναι η αντίθεση μεταξύ της εκκλησίας και των ανθρώπων της συνοικίας… Η εικόνα του κομψού και αέρινου βυζαντινού ναού με τις μαυροφορεμένες γυναίκες –μαυροφορεμένα φαντάσματα τις έχουν χαρακτηρίσει- να περνούν από μπροστά είναι σχεδόν σουρεαλιστική! Τι να πει, επίσης, κανείς για τη διαβόητη οργάνωση Ισμαήλ Αα – το τζαμί είναι μια ανάσα από το Πατριαρχείο- όπου γίνονται πύρινα κηρύγματα κατά των «απίστων» και έρανοι για ενίσχυση της Χεζμπολάχ κ.α. τέτοιων οργανώσεων, συνίσταται η σωματική βία απέναντι στις γυναίκες όταν δεν προσεύχονται ή δεν εκπληρώνουν τα…συζυγικά τους καθήκοντα, υφίσταται –παρανόμως- η πολυγαμία…
    Και βέβαια, οι καταστάσεις αυτές είναι σχετικά πρωτόγνωρες και για τους ίδιους τους «παλιούς» Κωνσταντινουπολίτες… Μια γιαγιά Πολίτισσα έλεγε χαρακτηριστικά ότι «τόσους Τούρκους γειτόνους είχαμε, μια κουκουλωμένη δεν είχαμε…». Και οι ίδιοι όμως οι Τούρκοι της Πόλης νιώθουν συχνά αποτροπιασμό για τα ήθη αυτής της περιοχής που χαρακτηριστικά ονομάζουν «σφηκοφωλιά» και «Ταλιμπανιστάν»! Κοιτάζοντας το ναό αισθάνομαι ότι κάτι τέτοιες στιγμές είναι που θα ήθελα να ήμουν άντρας… γιατί άντε τώρα να περάσει γυναίκα μη κουκουλωμένη –έστω και με συνοδεία- τη λεωφόρο Draman... Δεν λέω ότι οπωσδήποτε θα έχει πρόβλημα αλλά κοιτάζουν όλοι περίεργα και υπάρχει μία… αμηχανία! (Μου έχει συμβεί όταν βολτάραμε με τον άντρα μου στα δρομάκια κοντά στη Μονή της Χώρας)
    Τέλος πάντων… Η εκκλησία ήταν υπέροχη (φαντάζομαι μόνο τις ώρες προσευχής είναι ανοιχτή;), οι κοινωνιολογικές προεκτάσεις ενδιαφέρουσες επίσης και σε ευχαριστούμε πολύ!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Γειά σου Διονυσία μου και σε ευχαριστώ και εγώ πολύ για τον σχολιασμό. Λατρεύω την επικοινωνία και την αμεσότητα που αναδεικνύει μεταξύ μας ο σχολιασμός. Θα χαρώ να σε ξαναδιαβάσω σε προσεχής αναρτήσεις.
    Δεν έχω να προσθέσω ούτε να αντιπαραθέσω κάτι στις παρατηρήσεις σου γιατί απλά δεν χρειάζεται.
    Πληροφοριακά σου αναφέρω οτι η είσοδος του κτίσματος ανοίγει για λίγα λεπτά για την προσευχή και ανάλογα με τις εναλασσόμενες ώρες της.
    Πολλούς χαιρετισμούς και καλό απόγευμα.
    Θοδωρής

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Δεν ξέρω ποιος είναι τελικά ο θησαυρός...
    η Πόλη; οι αναρτήσεις σου; το μπλόγκ σου; οι εκκλησιές; οι φωτογραφίες σου;

    Να ΄σαι πάντα μα πάντα καλά, εδώ, να ζωγραφίζεις, να γράφεις, να φωτογραφίζεις, να μας θυμίζεις, να μας κεντρίζεις, να μας γεμίζεις κι εγώ να μην παύω να σ΄ευχαριστώ για το τόσο μεγαλείο που μας χαρίζεις!

    Καλά σου βράδια
    Ε.-

    ΑπάντησηΔιαγραφή