Επίσκεψη στο βυζαντινό μοναστήρι του Μυρελαίου

Υπάρχουν συνοικίες στην Πόλη που ενώ θεωρούνται υποβαθμισμένες είναι γεμάτες ιδιαιτερότητες, κρυφές ομορφιές και ένδοξη ιστορία. Η Βλάγκα είναι μια από αυτές τις γειτονιές και όσες φορές βρεθώ εκεί, πάντα εμπλουτίζω τις γνώσεις μου και γεμίζω την καρδία μου με συναισθήματα. Τούτη την φορά είχα την ευτυχία να επισκεφτώ την βυζαντινή Μονή του Μυρελαίου καθώς και ένα μέρος από το παρακείμενο παλάτι.
Η Μονή Μυρελαίου ανήκει στην κατηγορία των χριστιανικών ναών που μετατράπηκαν σε Τζαμιά και πάντα επισκέπτομαι τέτοια μέρη με επιφύλαξη μα και αβεβαιότητα ως προς τις αρχιτεκτονικές αλλοιώσεις που είναι σίγουρο οτι θα συναντήσω. Η σημερινή ονομασία είναι Bodrum Camii και προήρθε από τις πολλές υπόγειες στοές που υποβάσταζαν το μοναστήρι.
Λίγα μέτρα πριν φτάσω στην Μονή, μια πινακίδα που έγραφε Μυρέλαιον τράβηξε την ματιά μου και με περιέργεια κινήθηκα προς αυτήν. Εκεί υπήρχε μια μικρή είσοδος και δεν προιδέαζε με τίποτα για αυτό που θα συναντούσα στο εσωτερικό. Μόνον όταν μπήκα μέσα κατεβαίνοντας μερικά σκαλοπάτια, διαπίστωσα πως είχα βρεθεί σε έναν τεράστιο κυκλικό χώρο που άλλοτε αποτελούσε τμήμα παλατιού και κιστέρνας μα στις μέρες μας στεγάζει δεκάδες καταστήματα ενδυμασίας.

Κιόνες με χαραγμένους Σταυρούς...

...και ένας χώρος που αρχικά σου προκαλεί αμηχανία και δέος...

...μα ύστερα από λίγη ώρα αγανάκτηση, βλέποντας τα δερμάτινα και τις γούνες

Λεβητοειδές βυζαντινό κιονόκρανο από το παρελθόν συναντά δερμάτινα του σήμερα

Η αρχική κατασκευή αυτού του κυκλικού χώρου έγινε κάπου στον 5ο αιώνα και δεν έχει καθοριστεί η αρχική χρήση και λειτουργεία του. Είχε έναν τεράστιο θόλο και με εξωτερική διάμετρο σχεδόν 42 μέτρα είναι το μεγαλύτερο κυκλικό οικοδόμημα της Ρωμαιο-Βυζαντινής περιόδου.
Στα χρόνια του Αυτοκράτορα Ρωμανού του Λεκαπηνού έγιναν επεμβάσεις καθώς χτίζονταν δίπλα η Μονή του Μυρελαίου. Τότε ο Αυτοκράτορας με την προσθήκη 74 κιόνων μετέτρεψε ένα μέρος στην 8η πιο σημαντική κιστέρνα της Πόλης και ένα μέρος αποτέλεσε τμήμα του παλατιού του.

Στα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας η εφαρμογή του χώρου δεν διέφερε και πολύ απ'οτι στις μέρες μας. Ψαραγορές, εργαστήρια, αποστακτήρια, χαμάμ και αποθήκες στεγάστηκαν εκεί ώσπου κάπου στις αρχές του 1900 ο χώρος και η γύρω περιοχή μετατράπηκαν σε σκουπιδότοπο. Αρχαιολόγοι ενέσκαψαν την περιοχή το 1930 και έφεραν ξανά στο φως την κυκλική κιστέρνα και το παλάτι του Ρωμανού. Έπειτα από αρκετές αποτυχημένες προσπάθειες αποκατάστασης και αναμόρφωσης του χώρου, φτάσαμε στο 1993 όπου υπήρξε ο τελικός καθαρισμός και η μετατροπή σε χώρο καταστημάτων.

Ιωνικό κιονόκρανο με επίθημα ανάμεσα στις γούνες

Σταυροί κοσμούν κάθε ημιθόλιο

Οι πωλητές νόμιζαν πως είχα έρθει για αγορά δερμάτινου και άρχισαν να με πλησιάζουν προσπαθώντας να με τραβήξουν στα μαγαζιά τους. Εκείνη την στιγμή σκέφτηκα το πόσο κακό παράδειγμα δίνουν αρκετοί τουρίστες που επισκέπτονται την Πόλη προς αναζήτηση γούνας, δερμάτινου και άλλων τέτοιων ενδυματολογικών τάσεων, παραμελώντας ή αγνοώντας πάρα πολλές άλλες βασικές πτυχές της Πόλης.

Η κιστέρνα με τους πωλητές να περιμένουν τους τουρίστες

Αυθεντική βάση κίονα!!!! Ένας πραγματικός θυσαυρός που με ξετρέλανε!

Καθώς άφηνα την κιστέρνα πίσω μου ανηφορίζοντας προς την Μονή, σκέφτηκα πως τελικά όσα κι αν αλλάξουν στην Πόλη, όσες καινούριες ονομασίες κι αν δωθούν, όσα νέα κτίρια κι αν κατασκευαστούν, όσες προσπάθειες και αν γίνουν για να κρατηθούν στην αφάνεια πτυχές της "άλλης" Κωνσταντινούπολης, θα υπάρχουν πάντα και παντού μαρτυρίες που θα αντιτίθενται στην προσπάθεια αλλοίωσής της.
Ανεβαίνοντας τα σκαλοπάτια αντίκρυσα την πανέμορφη Μονή με την τόσο χαρακτηριστική αρχιτεκτονική εκείνης της βυζαντινής περιόδου. Η κλίση του άνω μέρους του ναού γίνεται οξύτερη, ο τρούλος μικραίνει και δεν ακουμπά το κυρίως κτίσμα αλλά ένα κυλινδρικό τύμπανο ενώνει τα δύο αρχιτεκτονικά στοιχεία. Οι εξωτερικές κόγχες που περικλύουν τον ναό προσδίδουν κομψότητα και αρμονία στην όψη.

Η Μονή Μυρελαίου, στις μέρες μας Bodrum Camii

Και η Μονή γνώρισε αρκετές πυρκαγιές και μετά την φωτιά του 1911 εγκαταλείφθηκε εντελώς, ώσπου μισοβυθιστήκε στα χώματα, τις πέτρες και τα σκουπίδια. Το 1965 άρχισαν ανασκαφές με εστία την Μονή και το 1986 πραγματοποιήθηκε ανακαίνιση για να επαναλειτουργήσει σαν Τζαμί ένα χρόνο αργότερα εως και σήμερα.

Το μιχράμπ τοποθετημένο δεξιότερα μαρτυρά την αρχική ταυτότητα του ναού

Ο τονισμός του κατακόρυφου άξονα είναι αρκετά εμφανής σε αυτήν την εκκλησιαστική αρχιτεκτονική

Με την πρώτη ματιά το εσωτερικό του ναού δείχνει σαν ένα συνηθισμένο Τζαμί και μόνον η πλάγια θέση του Mihrab μαρτυρά την εκκλησιαστική καταγωγή του οικοδομήματος. Αν όμως κάποιος παρατηρήσει καλύτερα, θα διαπιστώσει τον τριπλό ιερό βήμα με τους ανεξάρτητους θόλους μα και τον Σταυρό που σχηματίζουν οι 4 διασταυρούμενες καμάρες που στηρίζουν τον βυζαντινό τρούλο.
Εκεί που νόμιζα ότι η επίσκεψή μου στην Μονή Μυρελαίου είχε φτάσει στο τέλος της, με πλησίασε ο ιερέας του Τζαμιού και αρχίσαμε την κουβέντα. Αρχικά η συζήτηση μαζί του φάνηκε αδιάφορη μα έπειτα από λίγο πρότεινε να προχωρήσουμε στη υπόγεια κρύπτη που οδηγεί στην κάτω εκκλησία! Ο ενθουσιασμός μου ήταν μεγάλος αφού δεν έχουν όλοι το προνόμιο να δουν αυτόν τον χώρο.

Αρχαιολογικά ευρήματα κάπου μεταξύ Μονής και παλατιού

Μπορεί η Μονή που έχτισε ο Ρωμανός το 920 μ.Χ. να ήταν γυναικεία, μα πιθανόν εκείνος να είχε άλλες σκέψεις στον νού του. Συνήθως οι Αυτοκράτορες ενταφιάζονταν στους Αγίους Αποστόλους μα ο Ρωμανός είχε ανέλθει στον θρόνο λίγο ύπουλα και πιθανόν να μην θάβονταν εκεί. Έτσι λοιπόν με την Μονή του Μυρελαίου βρήκε άλλο μέρος ταφής. Πολύ απλά η Μονή Μυρελαίου ήταν το ταφικό μοναστήρι του Αυτοκράτορα.
Το 922 μ.Χ. θάφτηκε εκεί η Αυτοκράτειρα Θεοδώρα και έπειτα τα παιδιά του Ρωμανού. Επίσης εκεί μεταφέρθηκαν και τα λείψανα του Αυτοκράτορα Μαυρίκιου και της οικογένειάς του. Συνολικά 9 τάφοι Αυτοκρατόρων, Αυτοκρατείρων και των οικογενειών τους βρίσκονταν κάτω από τα πόδια μου.

Εικόνα από τον υπόγειο χώρο του Μοναστηριού, την κάτω εκκλησία

Ο ιερέας του Τζαμιού με κατατόπησε για τα μέρη που έγιναν οι αρχικές ανασκαφές των αρχαιολόγων, από που σκάφτηκαν τα τούνελ για να μπούν στον ναό και που υπήρχαν κρύπτες και στοές που ένωναν τα δύο μέρη του ναού με την κιστέρνα και το παλάτι. Επίσης μου έδειξε το ύψος τον χωμάτων που έθαβαν το οικοδόμημα και πραγματικά διαπίστωσα πως κάποτε η Μονή είχε σχεδόν βυβιστεί κάτω από την γή.

Τα χώματα ήταν ψηλότερα από το δεύτερο μικρό παράθυρο και από εκεί έσκαψαν οι αρχαιολόγοι στοές και μπήκαν στον ναό.

Υπέροχος κορινθιακός κίονας που είναι αρχαιότερος του ναού

Περπάτησα κάθε σπιθαμή του χώρου αρκετές φορές και καθώς πλησίαζα έναν από τους κίονες, μια πλάκα κάτω από το στρωμένο χαλί ανακινήθηκε. Ανατρίχιασα σκεφτόμενος πως πιθανόν πατούσα μια από τις ταφόπλακες των βυζαντινών Αυτοκρατόρων.
Εκεί που άλλοτε βρίσκονταν το ιερό βήμα, υπάρχει μια νωπογραφία που κατάφερε εν μέρει να διασωθεί από τις καταστροφές και την εγκατάλειψη. Το φρέσκο αναπαριστά την Αυτοκράτειρα Θεοδώρα που, γονατιστή και απλώνοντας τα χέρια, απευθύνει δέηση προς την Παναγία. Εκείνη έχει απλωμένο το δεξί χέρι Της προς την Αυτοκράτειρα και με το αριστερό κράτα τον Ιησού Χριστό.

Το φρέσκο της Μονής Μυρελαίου

Αν και αρχικά είχα μια αγανάκτιση για την κατάληξη της κιστέρνας, οφείλω να πώ και ένα μπράβο στον κύριο Μουσταφά που από το 1987 έχει κάνει πάρα πολλά για την συντήρηση του μνημείου. Σίγουρα η λειτουργία του ναού ως Τζαμί θα ξινίζει στους περισσότερους από εμάς, μα ίσως εξαιτίας αυτής της τακτικής το κτίσμα να στέκει ακόμα. Τρομάζω στην ιδέα όταν φαντάζομαι την Μονή σκουπιδότοπο ή θαμμένο ανάμεσα σε χώματα και πέτρες όπως 100 χρόνια πριν.

Λίγο πριν αφήσω την Βλάγκα, γύρισα και έριξα μια ακόμη ματιά στην Μονή Μυρελαίου. Πολλοί υποστηρίζουν ότι αποτελεί αρχιτεκτονική αντιγραφή της θρυλικής Νέας Εκκλησίας! Με σιγουριά είναι ένα απ'τα ελάχιστα δείγματα που σώζονται από την ναοδομία της περιόδου της Μακεδονικής Δυναστείας. Από εκείνη την εποχή έχουν διασωθεί ελάχιστοι τέτοιοι ναοί. Μόνον μετά την Άλωση εφαρμόστηκε και πάλι αυτή η αρχιτεκτονική και αποτέλεσε τον κατεξοχήν τύπο βυζαντινού ναού. Άρα επισκέφθηκα ένα από τα πρωτότυπα κτίσματα αυτού του ρυθμού και πέρα από τους προβληματισμούς και τα διλήμματα, αποχαιρέτησα την Βλάγκα παίρνοντας πολλές δυνατές συγκινήσεις.