Στο τζαμί του Πορθητή

Αγναντεύοντας από μακριά την όψη της Πόλης είναι εμφανής η παρουσία των σημαντικοτέρων τζαμιών στις λοφογραμμές πάνω από τον Κεράτιο κόλπο. Προεξέχουσα θέση στα μνημειώδη αυτά κτίσματα που απεικόνιζουν την ισχύ της οθωμανικής αυτοκρατορίας έχει και το Fatih Camii, το τζαμί του Πορθητή. Εντυπωσιακό στον όγκο, χτισμένο σε σημείο με πολλές ιδιαιτερότητες και σημείο ταφής ενός ανθρώπου γεμάτου αντιθέσεις, που όμως έδωσε την ευκαιρία στους οθωμανούς να μετάσχουν στην κούρσα του άρματος της παγκόσμιας ιστορίας, του σουλτάνου Mehmed 'II. Το ιδιαίτερο για εμένα είναι πως κάθε φορά που θα βρεθώ στο τζαμί που του έχει αφιερωθεί, έχω την ευκαιρία να εμβαθύνω τους πολύπτυχους στοχασμούς μου.

Το τζαμί Φατίχ όπως διακρίνεται από τον Κεράτιο ενώ πιο κάτω διακρίνεται η Μονή Παντοκράτορος, με φωτογραφική αφομοίωση ανάμεσα στις δυό κατασκευές. Μέχρι πρίν από 553 χρόνια την θέση του τζαμιού κατείχε ο ναός των Αγίων Αποστόλων

Αν και το τέμενος του Πορθητή κατασκευάστηκε λίγα έτη μετά την Άλωση, το 1463, από τον Σινάν Ατίκ, ως το πρώτο τεραστίων διαστάσεων τζαμί που ήταν αφιερωμένο σε σουλτάνο, αυτό που αντικρίζει κανείς σήμερα είναι μόλις του 1771. Ο καταστροφικός σεισμός του 1766 σχεδόν το ισοπέδωσε και το μόνο μέρος που διασώθηκε από την πρώτη κατασκευή είναι τμήματα του αίθριου του. Έτσι λοιπόν είναι φυσιολογική η μερική διαπίστωση χαρακτηριστικών της κούφιας μεγαλοπρέπειας που πηγάζει από την επιρροή του ρυθμού νεομπαρόκ.

Η ανατολική πλευρά του τζαμιού

Ο χώρος του αίθριου παραμένει περισσότερο λιτός μα παράλληλα επιβλητικός και μεγαλοπρεπής

Ο ανατολικός τοίχος του τζαμιού ονομάζεται kible. Χαρακτηριστικό της εποχής που ανακατασκευάστηκε είναι η παρουσία περισσοτέρων παραθύρων λόγω της σημασίας του φωτός και των σκιών

Το Fatih Camii παρέμενε το μεγαλύτερο της Πόλης ως την κατασκευή του Süleymaniye ενώ εκτός από το μειονέκτημα των 4 στηριγμάτων, ο μεγάλος του χώρος είναι ιδανικός στην χρήση της ομαδικής προσευχής

Ένα από τα χαρακτηριστικά του μπαρόκ είναι η υπερβολή στην διακόσμηση και τα χρώματα. Καμία επιφάνεια δεν μένει αδιακόσμητη και η εναλλαγή των χρωμάτων δίνει την σκυτάλη στα παιχνίδια του φωτός, με την έντονη λάμψη αλλά και συχνά με την χρήση σκιών. Παρατηρώντας τις απομιμήσεις των θεοδοσιανών κιονοκράνων που καλύπτουν αρκετές γωνιές, αναλογίστηκα και την εναλλαγή της επιρροής ανάμεσα στην οθωμανική αυτοκρατορία και τις ευρωπαικές δυνάμεις. Όταν στις αρχές του 16ου αιώνα οι ευρωπαίοι είχαν θαμπωθεί και εν μέρη επηρεαστεί από την αίγλη και την ακμή της οθωμανικής δυναστείας, τον 18ο αιώνα οι ρόλοι είχαν πλέον αντιστραφεί αφού η παρακμή της είχε άλλωστε ήδη ξεκινήσει.

Ο ψευδοθεοδοσιανός κίονας με μόνο σκοπό απλά να καλυφθεί η επιφάνεια

Παιχνίδια με τα χρώματα και το φως...

...εντείνουν την εικόνα του πλούτου και της υπερβολής

Σίγουρα κάθε επίσκεψη στο τζαμί του Πορθητή, φέρνει στον νού μου και τον ναό των Αγίων Αποστόλων, που βρίσκονταν σε αυτό το σημείο. Ήταν άλλωστε η 2η μεγαλύτερη εκκλησία της Κωνσταντινούπολης και μία από τις σπουδαιότερες αφού εδώ βρίσκονταν ο χώρος ταφής Αυτοκρατόρων και Πατριαρχών αλλά και ήταν σημείο εναποθέτησης Αγίων Λειψάνων και χριστιανικών κειμηλίων.
Ο πρώτος ναός κατασκευάστηκε το 330, επί Μέγα Κωνσταντίνου και το 550 αντικαταστάθηκε από μεγαλοπρεπέστερο οικοδόμημα, κατασκευαστές του οποίου ήταν οι Ανθέμιος και Ισίδωρος. Η 4η Σταυροφορία του 1204 προκάλεσε στον ναό τρομερές καταστροφές, λεηλασίες και σύλησεις.
Η τελική καταστροφή του επήλθε το 1461 όταν εγκαταλήφθηκε από εδώ η 8ετής παρουσία της έδρας του Πατριαρχείου.

Η διακόσμηση στα λοφία μου έφερε στον νού αναπαραστάσεις εξαπτέρυγων...

...ενώ άλλες μου θύμισαν μορφές Αγίων να με παρακολουθούν...

...και μόλις αντίκρισα αυτό μέσα στο τζαμί, σκέφτηκα αμέσως τα χαρακτηριστικά Αγιασματάρια που συναντώ σε τόσες πολλές εκκλησίες της Πόλης

Ο χώρος γύρω από το τζαμί. Εδώ υπήρχαν δεκάδες τάφοι Αυτοκρατόρων και Πατριαρχών.

Βέβαια η αρχιτεκτονική του τζαμιού δεν έχει καμία σχέση με εκείνη της μεγαλοπρεπούς βυζαντινής εκκλησίας. Αυτή αποτυπώνεται στον πεντάτρουλο ναό του Αγίου Μάρκου στην Βενετία, ο οποίος χτίστηκε με πρότυπο την εκκλησία των Αγίων Αποστόλων.
Περιτριγυρίζοντας το τζαμί, έφτασα στον χώρο που βρίσκεται ο τουρμπές του Πορθητή. Όταν βρίσκομαι εδώ, θυμάμαι πάντα τις πρώτες μου επισκέψεις στο Fatih Camii, όταν αδαής και αγνοώντας τόσα πολλά στοιχεία, προσπαθούσα να συνδυάσω στον νού μου το τζαμί με τον ναό των Αγίων Αποστόλων, να βρώ συνδετικά στοιχεία ανάμεσα στα δυο οικοδομήματα και ίχνη από την εκκλησία.

Ο τουρμπές του Πορθητή

Και εδώ δίνεται έμφαση στους χρωματισμούς

Το σύμβολο της δυναστείας των Οσμανιδών

Ακριβώς με τον ίδιο τρόπο σκέψης, προσέγγιζα κάποτε και τον τάφο του Πορθητή, λαμβάνοντας υπόψιν μου τους θρύλους και τις αναφορές "ειδικών" και "τουρκολόγων" που αναφέρουν πως ο σουλτάνος ασπάστηκε τον Χριστιανισμό και κηδεύτηκε ως χριστιανός εκεί, για να συνεχίσει την παράδοση των βυζαντινών Αυτοκρατόρων.
Αυτά πλέον με αφήνουν αδιάφορο και συνήθως απαντώ με ένα: "ε και;".
Σίγουρα φαντάζουν εντυπωσιακές οι αναφορές που θέλουν τα πορτραίτα του Πορθήτη να κρύβουν συμβολισμούς, όπως αυτό με το τριαντάφυλλο στο χέρι που λέγεται οτι συμβολίζει τον Πορθητή ως προστάτη του Χριστιανισμού.
Οτι ο ισχυρότερος εκπρόσωπος των μουσουλμάνων απέρριψε το Ισλάμ για να ασπαστεί τον Χριστιανισμό, σίγουρα ικανοποιεί πολλά αυτιά, τους γεμίζει με ικανοποίηση και τους πιστοποιεί πως ο Χριστιανισμός είναι η ανώτερη θρησκεία. Αυτά όμως είναι ιδεολογήματα και ερωτήματα του τύπου: ποιό δόγμα είναι το καλύτερο και ποιό είναι το αμέσως πιο συμπαθητικό, κατατάσσονται στην ίδια κατηγορία με τα χαζοερωτημάτα: Ποια χώρα έχει την καλύτερη κουζίνα, ποια τις καλύτερες παραλίες, ποιός αθλητικός σύλλογος είναι ο καλύτερος, ποιός είναι πρώτος και ποιός δεύτερος κ.ο.κ.
Τα λόγια μετράνε λιγότερο από τις πράξεις και τα στοιχεία που οφείλουμε καλύτερα να δούμε είναι ο τρόπος των αντιδράσεων του, οι επιλογές του, η στάση και ο τρόπος του βίου και της σκέψης του.

Το τεράστιο κενοτάφιο του αφού ο σουλτάνος βρίσκεται σε μουμοποιημένη κατάσταση σε μια κρύπτη ακριβώς κάτω από τον ανατολικό τοίχο του τζαμιού, που οδηγεί εκεί ένα τούνελ 150 μέτρων!

Μπορεί να ήταν ένας από τους σπουδαιότερους μεταρρυθμιστές της οθωμανικής δυναστείας, ο πιο διορατικός και ανοιχτόμυαλος από όλους τους σουλτάνους αλλά παράλληλα ήταν ένας αμείλικτος δυνάστης. 

Ενώ είχε σίγουρα επιρροές από την χριστιανή και μάλλον ελληνικής καταγωγής μητέρα του, δεν δίστασε να εκτελέσει τον Λουκά Νοταρά επειδή αρνήθηκε να παραδώσει τον γιό του στις ορέξεις του. 

Εκτιμούσε τον ελληνικό πολιτισμό αλλά την μέρα της Αλώσεως το αίμα έρεε στα σοκάκια όπως το νερό ύστερα από ξαφνική μπόρα.

Έδινε ευκαιρίες σε σκλάβους να ανέλθουν στα υψηλότερα αξιώματα της αυτοκρατορίας του μέσα όμως από την απάνθρωπη τακτική του παιδομαζώματος.

Αυτοπροβάλλονταν ως προστάτης των μειονοτήτων και των καταδιωγμένων αλλά στις μέρες του ανθούσαν τα σκλαβοπάζαρα.

Οραματίστηκε και δημιούργησε την πολεθνική ταυτότητα της Πόλης με τις 72μίση εθνικότητες αλλά με τακτικές όπως το "σουργκούν", δηλαδή με μετακίνηση πλυθησμών δια της βίας.

Επέτρεψε τις διπλές ταυτότητες των κατοίκων της Πόλης ενώ παράλληλα επέβαλε ακόμα και ενδυματολογικούς περιορισμούς.

Μεγάλος συλλέκτης χριστιανικών κειμηλίων και κειμένων, όμως λέγεται πως δεν δίστασε να κόψει το χέρι του αρχιτέκτονα Σινάν Ατικ, δηλαδή του χριστιανού Χριστόδουλου, επειδή δεν έμεινε απόλυτα ικανοποιημένος από την κατασκευή του τζαμιού του.

Άνθρωπος με σεβασμό που όμως εφάρμοσε και θεωρούσε αναγκαιότητα την τακτική της αδελφοκτονίας ως μέσο εξασφάλισης του θρόνου.

Ο σουλτάνος Mehmed συγκέντρωνε πάνω του όλες τις αντιθέσεις. Μπορούσε να είναι ταυτόχρονα ωμός και ευγενής, ανεκτικός και άσπλαχνος, σωτήρας και δολοφόνος, ευσεβής και παιδεραστής.

Πολλές φορές προσπαθούμε να κατανοήσουμε και να εξηγήσουμε συμπεριφορές και πράξεις του μακρινού παρελθόντος με τις τωρινές αντιλήψεις και οπτικές γωνιές. Κάτι τέτοιο βέβαια είναι ενσφαλμένο και κρύβει κινδύνους για λανθασμένα συμπεράσματα. Το ίδιο αφορά και τούτες τις μακρινές εποχές, ήθη, έθιμα και πολιτισμούς και πρόσωπα.

Το τζαμί του Πορθητή. Στους μιναρέδες του πραγματοποιήθηκε το 1932 η πρώτη απόπειρα καλέσματος σε προσευχή στα τουρκικά, κάτι που όμως δεν συνεχίστηκε. Δεξιά βρίσκεται ο τουρμπές της συζήγου του Γκιούλμπαχάρ Χατούν Α', ενώ το αριστερό τρουλαίο κτίσμα είναι βιβλιοθήκη

Η περιπλάνηση στο κιουλιγιέ του Πορθητή έφτανε σιγά σιγά στο τέλος της. Και καθώς η μικρή περιπλάνηση μέσα από τον καλαίσθητο και γαλήνιο τουρμπέ με οδηγούσε προς την πολύβουη λεωφόρο Fevzi Paşa, οι σκέψεις γύρω από εκείνη την περίοδο της ιστορίας και τα πρόσωπα που την σημάδεψαν δεν έλεγαν να καταλαγιάσουν. Η Πόλη κρατά ακόμα όλα τα μυστικά στα έγκατά της.